उत्सव

पारायण म्हणजे एक विशिष्ट ग्रंथ, किंवा शास्त्राच्या संदर्भात एकाच दिवसांत अथवा एकाच वेळेत वाचावयाचं पद्धती आहे. ज्यामुळे विशिष्ट देवतेचं किंवा विशिष्ट देवीचं पूजन किंवा स्तुती केली जाते. पारायण केल्यानंतर विशिष्ट मंत्रे वाचण्यात येतात. ज्यामुळे त्याच्या विशिष्टतेने त्याचा असर होऊ शकतो. पारायण विधीची संख्या आणि वेळ विचारून घेतल्यास, त्याचा विशिष्ट फळ मिळवायला मदत होते. एकाच वेळी पारायण केल्यास, मनातले शोक किंवा चिंतन कमी होते, विशेषत: सवय, सत्यनारायण, विष्णु, श्रीमद्भगवद्गीता, रामरक्षा स्तोत्र, हनुमान चालीसा या प्रकारच्या पारायणांचा म्हणजे असं विशेष असा असो संभव. असे पारायण करता वेळी विशिष्ट मंत्रे वाचण्याने व्यक्तीचा मानसिक आणि शारीरिक स्वास्थ्य सुधारतो. अनेक लोकांना पारायण केल्यानंतर अशा ग्रंथांच्या पाठामुळे त्यांच्या जीवनात तब्बल, आशापासून विचारांपर्यंत विविध बदल होते. पारायण हे विविध प्रकारचं असू शकतो, प्रतिवर्षी आणि प्रतिदिवसीक वेगवेगळ्या ग्रंथांचं पारायण करणं, एक विशेष आठवणीचं मनान आणि मानसिक शांततेसाठी महत्वाचं आहे. आपल्या मनातील शांतता, स्थिरता, विश्रांतीचं वातावरण तयार करण्यासाठी आपण पारायण करू शकता. पारायण करण्याचं विशेष म्हणजे संपूर्ण मनातील शोक, आलस, काळजी, चिंता व भय आपोआप वळत जातात. त्याचे उपयोग आपल्याला आनंददायक जीवनशैलीचा वातावरण तयार करतात.

घटस्थापना ही नवरात्रीच्या पहिल्या दिवसाची सुरुवात होते आणि ही एक महत्त्वाची घटना आहे. या दिवशी लोक दुर्गा देवीची उपासना करण्यासाठी सात दिवसांचा उपवास करतात. मराठीत घटस्थापना 'घटपूजा' म्हणून ओळखली जाते. जळगाव येथील महर्षी कण्व आश्रमात घटस्थापना विधीच्या काळात कानळदा विशेष आणि सांस्कृतिक वातावरण असते. घटस्थापना विधी सकाळी होतो आणि अर्थपूर्ण पद्धतीने केला जातो. घराच्या प्रवेशद्वारावर देवीची छोटी मूर्ती आणि घट (एक भांडे) ठेवतात. सण सुरू झाला की घटाची पूजा केली जाते. घटस्थानासाठी बेलपत्र, सुपारी, साखर, नारळ, हळद, कुंकुम, केशर इत्यादी विविध वस्तूंचा सर्रास वापर केला जातो. घाट सुशोभित करून एका प्रमुख ठिकाणी ठेवला आहे. प्रार्थना केल्या जातात आणि सण मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. हा सण एकात्मतेला प्रोत्साहन देतो आणि एकात्मतेची भावना निर्माण करतो. लोक उत्साहाने आणि धार्मिक उत्साहाने उत्सवात सहभागी होतात. घटस्थापना केवळ संस्कृती, अध्यात्म आणि सामाजिक मूल्ये जपत नाही, तर सांस्कृतिक परंपरांनी सजलेल्या महाराष्ट्राचे सौंदर्यही दाखवते. जळगाव येथील महर्षी कण्व आश्रमात कानळदा येथे घटस्थापना धार्मिक गुरुकुल शैलीत साजरी करण्यात आली. घाटस्थानाचा हा अनोखा सांस्कृतिक प्रकार विविध पंथांच्या धार्मिक विचारांना एकत्रित करतो आणि आश्रम साधकांमध्ये विशेषतः लोकप्रिय आहे. आश्रमातील घटस्थापना उत्सव विद्यार्थ्यांना त्यांच्या वैयक्तिक आणि आध्यात्मिक वाढीसाठी प्रेरित करते. उत्सव यशस्वीरित्या समृद्ध सांस्कृतिक वातावरण तयार करतो आणि धार्मिक क्रियाकलापांना समर्थन देतो. विविध धार्मिक संस्था घटस्थापना आयोजित करतात, ज्यामुळे विदर्भ आणि मराठवाड्यातील लोकांचा धार्मिक, सांस्कृतिक आणि वैयक्तिक विकास होतो. हा सण लोकांचे अंतःकरण आनंदाने भरतो आणि त्यांची एकूण तयारी वाढवतो.

ऋषी पंचमी हा हिंदू संस्कृतीतील महत्त्वाचा सण आहे, भारताच्या काही भागात साजरा केला जातो. हे शुक्ल पक्षाच्या पंचमीत आणि श्रावण महिन्यात येते. ऋषीपंचमीचा मुख्य उद्देश ऋषीमुनींचा आदर आणि कृतज्ञता व्यक्त करणे हा आहे. संस्कृतीत गुरुंचं महत्व उत्कृष्ट आहे, ज्यांनी शिष्यांना ज्ञानाची देणगी दिली आहे. या दिवशी विद्यार्थी श्रद्धेने आपल्या गुरूंचे कौतुक करतात. गुरूंना संस्कृतीत खूप महत्त्व आहे कारण ते शिष्यांना ज्ञान देतात. विद्यार्थी गुरूंच्या पादुका चढवणे, त्याची पूजा करणे आणि भक्तीपर पुस्तके वाचणे अशा विविध प्रकारे हा सण साजरा केला जातो. विद्यालयांतर्गत, विविध कलेचा प्रदर्शन, सांस्कृतिक कार्यक्रम, विभिन्न गुरुकुलांचं दौरा, इत्यादी प्रकारचं कार्यक्रम या दिवशी आयोजित केलं जातो. ह्या पर्वाला साजरा करताना शिष्यांना आनंदाचं, संस्कारांचं, विचारधारेचं व शिष्यांना सारखं विकसीत बनवणं ह्याचं उद्दिष्ट आहे. ऋषि पंचमी ह्या व्रताचं महत्वाचं दिवस आहे ज्या भारतातील अनेक भागात साजरा केला जातो. महार्षि कण्व आश्रम, जळगाव, कानळदा येथे ऋषि पंचमी विशेषतः पौराणिक वचनधारी स्त्रियांच्या व्रताचं उत्सव साजरा केला जातो. ह्या दिवशी स्त्रियांच्या धर्मिकतेचं आणि संस्कृतीचं महत्व अतिशय मोठं आहे. या उत्सवाचं संपादन सुरुवातीला प्रातःकाळीच्या वेळी संपादन केला जातो. स्त्रियांनी व्रताचं आचरण करायचं असल्यास, त्यांनी संपूर्ण व्रतसाज्जा घेऊन ऋषि पंचमीचं संपादन केलं जातो. या दिवशी असाच अर्थी, सुपारी, साखर, वसंत, हळद, कुंकू, अक्षता, बेलपत्र, धुप, दीप, नारळ, पुष्पे, विशेष वस्त्रे, फळे, नित्यनेमाचं विधान केलं जातं. महार्षि कण्व आश्रम, जळगाव, कानळदा येथे ऋषि पंचमीचं उत्सव एक संस्कृतीचं समृद्ध आणि धार्मिक वातावरण तयार करतं. व्रतसाज्जांचं विशेष व्हॉईस मराठीतील धार्मिक भजनांचं गायन केलं जातं आणि पूजाक्रम यशस्वीपणे संपन्न केलं जातं. स्त्रियांनी ऋषि पंचमीचं व्रत करताना त्यांचं विशेष गौरव वेगवेगळं वस्त्रांतर बदलतं, ज्ञानदान देण्याचं आणि धर्मिक प्रवचन करण्याचं प्रसंग साजरा करतं. त्यांच्या धर्मिक शिक्षणाच्या प्रवाहात ऋषि पंचमी यात्रेचं विशेष महत्व आहे, ज्यामुळे स्त्रियांना आत्मविकासाचं परिपूर्ण वातावरण मिळतं. ऋषि पंचमीचं उत्सव विविध पंथांनी विशेषतः प्रेम करतात, ज्यामुळे व्यापारातील दृष्टीने विशेषतं आपल्या साजर्याचं विशेष जतन केलं जातं. ह्या दिवशी ऋषि पंचमीचं संपादन विधायी आणि धर्मिक सामर्थ्याने भरलेलं वातावरण म्हणजे महार्षि कण्व आश्रम, जळगाव, कानळदा येथे असलेलं उत्सव विशेषतः भारतीय संस्कृतीसंबंधी आहे.